Unijna dyrektywa w sprawie ochrony osób informujących o nieprawidłowościach – jak radzą sobie państwa członkowskie z transpozycją dyrektywy do prawa krajowego?

Do ostatecznego terminu transpozycji przez państwa członkowskie unijnej dyrektywy w sprawie ochrony osób informujących o nieprawidłowościach, tj. 17 grudnia 2021 r., pozostało mniej niż 6 miesięcy, a proces ten przebiega bardzo różnie.  

Tylko jedno z 27 państw członkowskich – Dania – zakończyło transpozycję dyrektywy w formie nowej ustawy o ochronie osób informujących o nieprawidłowościach (Lov om beskyttelse af whistleblowere) uchwalonej 24 czerwca 2021 r.  Spośród pozostałych 26 państw członkowskich 21 rozpoczęło proces transpozycji, ale znajduje się on na różnych etapach procesu legislacyjnego – od prezentacji i czytania projektu ustawy, po konsultacje społeczne. Kilka państw członkowskich nie poinformowało jeszcze o rozpoczęciu prac nad transpozycją dyrektywy do prawa krajowego.

Przeszkody dla transpozycji

Dało o sobie znać kilka czynników, które spowodowały spowolnienie tempa transpozycji. Są to czynniki zarówno wspólne dla wszystkich państw członkowskich, jak i oddziałujące indywidualnie w poszczególnych przypadkach.

Pandemia…

Duży wpływ miała oczywiście pandemia Covid-19 – większość krajów odroczyła prace legislacyjne w wielu obszarach, aby skoncentrować się na reakcji na pandemię.  Tymczasem jak na ironię to właśnie sama reakcja – w szczególności duże zamówienia realizowane poza zwykłymi kanałami – przyciągnęła uwagę i ujawniła potrzebę ochrony osób informujących o potencjalnie korupcyjnych działaniach nawet w czasach kryzysu.

Proces legislacyjny wymaga czasu…

Niektóre kraje albo już mają, albo mogą wkrótce mieć problemy z uchwaleniem przepisów w bieżących okresach legislacyjnych.  Wiąże się z tym ryzyko, że długotrwały proces stanowienia prawa może nie zakończyć się na czas, przez co będzie musiał rozpocząć się od nowa – właściwie od zera – co może postawić pod znakiem zapytania szansę na zakończenie transpozycji przed grudniowym terminem. Przykładem tego są Czechy, gdzie na początku października mają się odbyć wybory parlamentarne.  Podobna sytuacja jest w Niemczech, gdzie wybory odbędą się we wrześniu. 

Rozszerzać czy nie rozszerzać…

Prawdopodobnie największą przeszkodą dla transpozycji jest jednak debata o tym, czy państwa członkowskie powinny rozszerzyć zakres nowych przepisów poza minimalne wymagania określone w dyrektywie.  Unia Europejska wielokrotnie zachęcała państwa członkowskie do uchwalania przepisów wykraczających poza wymogi minimalne – szczególnie w odniesieniu do ochrony osób zgłaszających też naruszenia prawa krajowego, a nie tylko prawa unijnego.

Uwaga: UE nie ma uprawnień do stanowienia prawa krajowego.  Jej kompetencje ograniczone zostały do opracowania dyrektywy obejmującej jedynie ochronę osób informujących o nieprawidłowościach w obszarze prawa UE wraz z zasadami i zaleceniami ukierunkowanymi na rozszerzenie zakresu transpozycji przez państwa członkowskie poza wymagania minimalne opracowane na potrzeby przygotowania wspólnego standardu.

Przeszkoda ta w dużej mierze przejawia się w postaci konfliktu interesów między zaangażowanymi stronami.  Na przykład w Niemczech środowiska reprezentujące biznes i wymiar sprawiedliwości nie doszły do porozumienia, ponieważ Ci pierwsi sprzeciwiali się próbom rozszerzenia zakresu ustawodawstwa poza wymagania minimalne.  Ostatecznie projekt ustawy przedstawiony w niemieckim parlamencie w grudniu 2020 r. został następnie odrzucony w kwietniu 2021 r. z powodu rzekomych dodatkowych obciążeń dla firm. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat procesu transpozycji w Niemczech, skontaktuj się z nami, abyśmy mogli skierować Cię do sieci partnerskiej WhistleB w Niemczech.

Jak mogłoby wyglądać takie rozszerzenie zakresu?

Pozostaje wiele pytań dotyczących ostatecznego kształtu transpozycji do prawa krajowego.  Trudno przewidzieć, czy kraje zdecydują się na wariant minimum, uwzględniając jedynie minimalne wymagania określone w dyrektywie, czy też zastosują się do zaleceń rozszerzenia zakresu i wprowadzenia bardziej surowych zasad.

Prawdopodobnie najważniejszym wyborem, przed którym stoją państwa członkowskie, jest decyzja o tym, czy transpozycja dyrektywy powinna obejmować naruszenia prawa krajowego obok prawa unijnego.  Jest to bardzo istotne zagadnienie, ponieważ brak rozszerzenia zakresu o ten obszar grozi powstaniem niezrównoważonego systemu, w którym osoby zgłaszające drobne naruszenia prawa UE uzyskują lepszą ochronę niż osoby zgłaszające poważne naruszenia prawa krajowego. 

Niektóre kraje starają się jednak wykorzystać tę szansę możliwie najlepiej, w jeszcze większym stopniu rozszerzając zakres ochrony. Na przykład w Rumunii zaproponowano, aby transpozycja obejmowała „każde naruszenie obowiązku prawnego, a także działania i zaniechania sprzeczne z przedmiotem lub celem prawa, w tym niezgodność z zasadami etyki i profesjonalizmu”. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat transpozycji w Rumunii, skontaktuj się z nami, abyśmy mogli skierować Cię do sieci partnerskiej WhistleB w Rumunii. 

Kolejnym przykładem kraju, w którym proponowana transpozycja chroniłaby osoby zgłaszające naruszenia prawa krajowego oraz osoby dostarczające informacji o nieprawidłowościach, które nie stanowią naruszenia prawa, ale ich ujawnienie leży w interesie publicznym, jest Szwecja. Skontaktuj się z nami, abyśmy mogli skierować Cię do sieci partnerskiej WhistleB w Szwecji.

Szeroko dyskutowana jest także kwestia anonimowego zgłaszania.  Chociaż w dyrektywie jasno określono, że osobom informującym o nieprawidłowościach anonimowo należy się ten sam poziom ochrony co wszystkim innym, nie nakłada ona na organizacje faktycznego obowiązku wszczynania dochodzeń w odpowiedzi na zgłoszenia pochodzące z anonimowych źródeł.  

Uwaga: faktycznie argument mówiący to tym, że zgłoszenia pochodzące z anonimowych źródeł są zbyt trudne do potwierdzenia i zbadania, ma swoje historyczne uzasadnienie.  Obecnie jednak sam postęp technologiczny, w tym możliwość zapewnienia dwukierunkowej, szyfrowanej komunikacji, oznacza, że podjęcie dalszych kroków na podstawie anonimowych zgłoszeń oraz zdobycie dodatkowych informacji od osób informujących o nieprawidłowościach bez narażania ich na utratę anonimowości jest łatwo osiągalne. 

Inne istotne kwestie, wokół których toczy się debata w państwach członkowskich, to:

• Środki ochrony osób informujących o nieprawidłowościach w obszarach bezpieczeństwa narodowego i obronności (np. Estonia);
• Środki wsparcia finansowego i psychologicznego dla osób informujących o nieprawidłowościach (np. Francja);
• Wprowadzenie odpowiedzialności osobistej osób, które podejmują działania odwetowe wobec osób informujących o nieprawidłowościach (np. Bułgaria);
• Rozszerzenie definicji osoby informującej o nieprawidłowościach(np. Portugalia).

Co zrobili Duńczycy?

Dania właśnie stała się pierwszym państwem członkowskim, które zaimplementowało dyrektywę do prawa krajowego. Reszta krajów UE będzie bez wątpienia śledzić realizację tamtejszych standardów i ewentualne precedensy w toku dokonywania własnych transpozycji.

Ustawa zapewnia pewien poziom równowagi między zainteresowanymi stronami, rozszerzając zakres w jednych obszarach, a wprowadzając jedynie minimalne wymagania w innych.  W rezultacie nowa duńska ustawa o ochronie osób informujących o nieprawidłowościach:

• Umożliwia zgłaszanie naruszeń nie tylko prawa UE, ale także prawa krajowego oraz innych poważnych przestępstw (w tym przekupstwa, korupcji czy molestowania seksualnego).
• Zapewnia ochronę osobom informującym o nieprawidłowościach, które w pewnych okolicznościach decydują się przekazać informacje publicznie (na przykład w przypadku bezpośredniego zagrożenia).

• Nie przewiduje ochrony zgłoszeń dotyczących spraw bezpieczeństwa narodowego, spraw objętych tajemnicą adwokacką czy informacji medycznych objętych ustawą o zdrowiu.
• Nie nakłada na organizacje obowiązku wszczynania dochodzeń w odpowiedzi na zgłoszenia pochodzące z anonimowych źródeł.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat transpozycji w Danii, skontaktuj się z nami, abyśmy mogli skierować Cię do sieci partnerskiej WhistleB w Danii.

Jak przedstawia się najbliższa przyszłość?

Jest wielce prawdopodobne, że w ciągu najbliższych kilku miesięcy będziemy świadkami dużego wzrostu aktywności legislacyjnej w państwach członkowskich, które będą chciały zakończyć proces transpozycji przed terminem.  Trudno powiedzieć, czy wszystkim się to uda.

Nawet jeśli nie, to od 17 grudnia w każdym państwie członkowskim zaczną obowiązywać minimalne wymogi dyrektywy.  Rozwiązanie WhistleB uwzględnia wszystkie wymagania minimalne, w tym w zakresie poufności, bezpieczeństwa, zapewnienia szybkiej informacji zwrotnej, starannego zarządzanie sprawami oraz zgodności z RODO. 

UE nie informuje, czy termin zostanie przedłużony, w związku z czym organizacje powinny podjąć odpowiednie kroki w celu wdrożenia procesów uwzględniających najlepsze światowe praktyki, uzyskując jednocześnie pewność, że są przygotowane na wszystko, co przyniesie przyszłość.

Aby uzyskać więcej informacji na temat dyrektywy oraz wskazówki dotyczące tego, jak się przygotować, odwiedź centrum zasobów WhistleB poświęconych unijnej dyrektywie w sprawie ochrony osób informujących o nieprawidłowościach lub odwiedź stronę https://www.navexglobal.com/en-gb/campaigns/2021-year-of-the-whistleblower.

Może Cię także zainteresować bezpłatne wypróbowanie systemu WhistleB. Dzięki temu dowiesz się, w jaki sposób może on pomóc Twojej firmie uzyskać zgodność z wymogami dyrektywy.